Ermənilərin Gürcüstanın tarixini saxtalaşdırma cəhdi- Hədəf təkcə gürcü abidələri deyil, həm də...

 Cənubi Qafqazın gəlmə ünsürlərindən olan ermənilər Gürcüstana kütləvi şəkildə XIX əsrdə yerləşmələrinə baxmayaraq, gürcü tarixinə, kilsələrinə, mədəniyyətlərinə, ərazilərinə şərik çıxırlar. Bu barədə hələ XIX əsrdə V.Veliçko yazırdı ki, gürcülərin tarixi-arxeoloji abidələrini ermənilər vicdansızcasına talayırlar, abidələrdən gürcü yazılarını silir, boşalmış qədim kilsələri zəbt edir, yalan tarix uydurur, hər bir daşı gürcü çarlığından xəbər verən abidələrin guya qədim erməni abidəsi olduğunu göstərirlər [1].

Digər bir müəllif, görkəmli gürcü ziyalısı XIX əsrin ikinci yarısı və XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış, “millətin atası” hesab olunan knyaz İlya Çavçavadze 1902-ci ildə Tiflisdə nəşr etdirdiyi “Erməni alimləri və ağlayan daşlar” əsərində hələ XIX əsrdə erməni yalanlarının bütün Rusiya, Avropa, Qafqazda “ayaq tutub yeridiyin”dən, onların uydurma “Böyük Ermənistan” iddialarından bəhs etmişdir. O yazır ki, iş ondadır, ermənilər sözlə, qələmlə bütün dünyaya bəyan edirlər, and içirlər, guya əsrlər boyu Qafqaz sıra dağlarından Fərat və Dəclə çaylarının mənsəbinədək Ermənistan adlanan ölkə olmuşdur. Onlar həmin yerləri Samxeti, daha doğrusu somex-haykanların (ermənilərin) ölkəsi adlandırırlar [2].

İ.Çavçavadze vurğulayır ki, ermənilər gürcülərə həqarətlə baxır, onları rüsvay edir, bu xalqı milli ləyaqətdən məhrum etməyə, bir millət kimi yer üzündən silməyə çalışırlar. Onun fikirincə, ermənilər gürcülərin bütün tarixini, salnamələrini, tarixi abidələrini, qanla qazandığı hər şeyi, xristianlıq qarşısında xidmətlərini, gürcülərə məxsus olan hər nə varsa hamısını, gürcü tarixi sərvətlərini məhv edir, müxtəlif yalan yollarla öz adlarına çıxarırlar [2].

Gürcü ziyalıları “İveriya” qəzetinin səhifələrində ermənilərin nankorluqlarından ürək ağrısı ilə yazmışlar. Məsələn, Esmane Mirianaşvili məktubunda qeyd edir ki, ermənilər Samtsxe-Cavaxetidə incəsənət və mədəniyyət nümunələrini özünküləşdirirlər. 0, buna misal olaraq, divar daşında erməni yazısı olan Kumudronu

göstərir. Ermənilər Posxov çayı sahilində olan Moqniqi kilsəsinin onlara aid olduqlarını iddia edirlər. Sübut kimi isə kilsənin yanına atılmış üzərində erməni dilində yazı olan qəbir daşını göstərirlər. Yazır ki, ermənilərin vicdansızlıqları o həddə çatıb ki, onlar Bunaşeni kəndində olan kilsənin üstündəki yazını ağ boya ilə rəngləyərək onu özlərinki elan edirlər. Ermənilər İxnili, Bazaleti, Azavreti və Kuratubnisidəki kilsələrin də onlara məxsus olduğunu hesab edirlər [3].

Müasir mərhələdə də bu siyasət davam etdirilir. Məlum olduğu kimi, kilsə - ermənilər üçün “Kiçik Ermənistan” anlamını daşıyır. Onlar yerlərini möhkəmləndirmək üçün kilsə qurmağa və orada dini ayinlərdən əlavə millətçilik ruhunda da təbliğat aparmağa başlayırlar. Onlar digər kilsələrə iddia irəli sürərək öz “Kiçik Ermənistan”larının sayını çoxaldır və bu yolda yorulmadan çalışırlar. Belə ki, Gürcüstanda erməni katolik kilsəsi və erməni dini qurumları rəsmi olaraq 465 gürcü məbədinə iddia qaldırmışdır [4].

Ermənilərin gürcü müqəddəs məbədlərinə iddiasının əsasında guya Gürcüstan ərazisində 650 erməni kilsəsinin olduğuna dair saxtakarlıqlarla dolu elmi tədqiqatlar aparan Samvel Karapetyan dayanır. Ermənilərin iddia etdikləri gürcü abidələrindən biri Axalkələkdəki Samsari Qumrurd kilsəsidir. Əslində bunlar VII əsrdə tikilmiş qədim gürcü kilsəsidir. Onların üzərindəki yazılar nusxaxucuri (qədim gürcü əlifbasında yazılan) yazılarıdır. Gürcü tədqiqatçısı Qivi Qaprindaşvili bu abidələr haqqında “Kartlis sxovreba” (Gürcüstanın həyatı) əsərində məlumat verildiyini vurğulayaraq yazır ki, Cavaxetidə ermənilərin gürcü abidələrinə təcavüzünü onların separatçı meyilləri ilə əlaqələndirir. Gürcüstan Mədəniyyət Abidələrinin Mühafizəsi Nazirliyi ermənilərin gürcü abidələrinə təcavüzünün qarşısını almağın bir yolunu həmin abidələrin qeydiyyata alınması və pasportlaşdırılmasında görür [5].

Şərqşünas gürcü alimi B.Arveladze 1995-ci ildə İrəvanda nəşr olunan “Gürcüstanda erməni kilsələri” əsərinə cavab olaraq 1996-cı ildə “Gürcüstanda “erməni”, yoxsa gürcü kilsələri” adlı fundamental bir əsər yazdı. Əsərdə vurğulanır ki, son vaxtlar erməni tədqiqatçıları Gürcüstanın tarixi torpaqlarına göz dikirlər. Hətta xaricdən gələn mütəxəssisləri belə özləri qəbul edir və Gürcüstan kilsələri haqqında “tədqiqatlarını” sırıyaraq gürcü kilsələrini erməniləşdirməyə və ya qriqorianlaşdırmağa cəhd edirlər. B.Arveladze yazır ki, erməni elmlər doktoru R.Muradyan Gürcüstanın milli sərvəti sayılan Msxetadakı Cvari monastırlar kompleksinin məhz ermənilər tərəfindən inşa edildiyini iddia edərək, buradakı kürsü daşının üzərindəki yazıları Fransada nəşr etdiyi kitabında dəyişərək məhz ermənilərə məxsus olduğunu təsdiq etməyə çalışmışdır. Lakin xarici mutəxəsisslər bu saxtakarlığı tez bir zamanda başa düşmüşlər və Muradyanın bu “əməliyyat”ını əsrin saxtakarlığı kimi qiymətləndirmişlər. Belə əməllərində R.Muradyan tək deyildir.

İrəvanda fəaliyyət göstərən “Ermənistan memarlıq tədqiqatları təşkilatı” da bu istiqamətdə çalışır. Bu təşkilat “Axalkələk” adlı erməni, rus və ingilis dilində buklet buraxaraq Axalkələkin qədim erməni şəhəri olduğunu təsdiq etməyə çalışır. 1995-ci ildə Samvel Karapetyan bu təşkilatın yardımı ilə 1995-ci ildə “Gürcüstanda erməni kilsələri” adlı kitabını dərc etdirmişdir [6].

B.Arveladze ermənilərin XIX əsrdən əvvəlki dövrlərdə Gürcüstan ərazisində inşa edilmiş xristian abidələrinə dair A.Erisyan, S.Karapetyan, R.Muradyan kimi müəlliflərin əsərlərindən əksini tapmış erməni iddialarının yalan olduğunu faktlarla sübut edir. O, Gürcüstana ermənilərin XIX əsrdə köçüb gəldiyini yazaraq vurğulayır ki, Qərbi Gürcüstanda-İmereti və Sameqrelo-Kolxetidə erməni kilsələri yalnız XIX və XX əsrlərdə inşa olunmuşdur. O, ermənilərin tarixi saxtalaşdırmaq üçün öz yalanlarına istinad məsələsini ifşa etmişdir. Belə ki, müəllif, iddiaların sübutu üçün S.Karapetyanın öz “əsəri”ndə R.Muradyana, onun da öz növbəsində A.Erisyana istinad etdiyini göstərmişdir.

Ermənilər bu gün həyasızcasına ərazilərimizdəki alban irsinə aid məbəd və abidələri də saxta yollarla erməniləşdirməyə çalışırlar. Əslində isə bu kilsələrin heç biri ermənilərə aid deyildir. Tarixə nəzər saldıqda məlum olur ki, Alban Həvari kilsəsi [7] 1836-cı ildə Rusiya imperatoru I Nikolayın fərmanı ilə erməni Qriqoryan kilsəsinin tabeliyinə verilmiş, nəticədə isə Alban kilsəsinin müstəqilliyinə son qoyulmuş, Alban dini rəhbərliyi isə Eçmiədzinə köçürülmüşdür. Həmin dövrdən başlayaraq Alban abidələrinin ermənilər tərəfindən erməniləşdirilməsinə başlanılmışdır. Belə ki, ermənilər bu abidələrin görkəmini və onların simvollarını dəyişdirməyə başlamışlar.

Alban irsinə məxsus abidələrə Böyük Qafqazın yamaclarında, Qazaxda, Tovuzda, Gədəbəydə və Şəkidə də rast gəlinir. Lakin Dağlıq Qarabağ belə abidələrlə daha zəngindir. Arzeoloji tədqiqatlar zamanı aşkar edilmiş maddi mədəniyyət nümunələri məhz Qarabağın qədim maddi mədəniyyətini, etno-mədəni şəraitini, əhalinin sosial-iqtisadi səviyyəsini, məişətini, şəraitini, ictimai və mədəni tarixini özündə əks etdirir. Məhz Qarabağ ərazisində IV-VII əsrlərdə tikinti mədəniyyətini səciyyələndirən, memarlıq üslubunda olan tikililər – alban xristian abidələri yaradılmağa başladı ki, həmin abidələr də sırf xalqımızın milli mədəni irsidir.

Qafqazda heç bir tarixi soy-kökə sahib olmayan ermənilər öz tarixlərini yaratmaq üçün Alban abidələrinin yazılarını dəyişdirərək erməni yazıları ilə əvəz edir, həmin abidələri mənimsəyir, başqa sözlə tarixi saxtalaşdırırlar. Ermənilərin Azərbaycanın mədəni irsinə dair saxtakarlıqlarını gürcü tarixçisi Çavçavadze də özünün “Erməni alimləri və ağlayan daşlar” adlı əsərində qeyd edir: “Ermənilər

aborigen albanları süni şəkildə qriqoryanlaşdıraraq vaxtilə sığındıqları Azərbaycan torpaqlarını “Hay ölkəsi” – Şərqi Ermənistan adlandırırlar” [8].

Ermənilər Kəlbəcərdə yerləşən Xudavəng və Gəncəsar monastır komplekslərini də saxtalaşdırmağa çalışırlar. Belə ki, ermənilər tərəfindən Gəncəsar monastırının orjinal yazıları silinmiş, divarları isə boyanmışdır. Eyni qayda ilə ermənilər Xudavəng monastırını da mənimsəməyə çalışırlar. Qeyd etmək lazımdır ki, Xudavəng monastırı ölkəmizin ərazisindəki ən böyük monastır kompleksidir. Xudavəng monastırı dini və dünyəvi əhəmiyyəti olan, müxtəlif dizayna malik tikililərdən ibarətdir. Həmin tikililər müxtəlif tarixi dövrlərdə, müxtəlif tarixi şəxslərin himayəsi ilə inşa olunmuşdur. Kompleksin ən erkən tikilisi olan qədim bazilika - VIII-IX əsrlərə aiddir ki, o da Müqəddəs Faddeyin göstərişi ilə inşa edilmişdir. Kompleksin baş kilsəsi olan Arzu xatun kilsəsi isə 1214-cü ildə knyaginya Arzu xatunun sifarişi ilə inşa olunmuşdur [9]. Arzu xatun knyaz Kurdun qızı idi. Knyaz Kurd isə müasir Azərbaycan Respublikasının Qazax və Tovuz rayonlarının, həmçinin Ermənistan Respublikasının sərhəd ərazilərini əhatə edən tarixi Kaen əyalətinin hakimi olmuşdur. Bu məqamdan da göründüyü kimi Xudavəng monastırının da ermənilərə heç bir tarixi bağlılığı yoxdur.

Ermənilərin saxtakarlıqları bununla bitmir. Bu baxımdan Laçın rayonundakı Ağoğlan monastırının, Xocavənd rayonundakı Amaras monastırının, Ağdərə rayonundakı Müqəddəs Yelisey məbəd kompleksinin və s. abidələrin adlarını qeyd etmək olar ki, onlar da məqsədyönlü şəkildə ermənilər tərəfindən saxtalaşdırılır.

Ədəbiyyat siyahısı:

1. Величко В. Русская дела и междуплеменные вопросы, с.68-69.

2. Чавчавадзе И. Армянские учение и вопиющие камни. Баку: Элм 1990. с.3.

3. Тетвадзе Ш. Тетвадзе О. Армяне В Грузии (с древних времён до сегодняшнего дня ). с.63-64, 129

4. Salayev К. Ermənilərin Gürcüstanda növbəti təxribatı /13.02.2019/ https:/modern.az/az/news/191962

5. Gürcüstanda Gürcü abidələrinə təcavüz edirlər. // “Kviris-palitra” qəzeti Erməni xəyanəti və Gürcüstan. s.29-30.

6. Арвеладзе Б. “Армянские” или грузинские церкви в Грузии?! Тбилиси. ГПУ. 1996. с.4-6, 10, 16, 17, 69-70, 83-88, 97

7. Alban Həvari kilsəsi /17.12.2020/ https://az.wikipedia.org/wiki/Alban_H%C9%99vari_kils%C9%99si

8. Alban memarlığı nümunələri bu gün /02.02.2015/ https://haqqinda.az/Qafqaz+Albaniyas%C4%B1/47593-Alban+memarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1+n%C3%BCmun%C9%99l%C9%99ri+bu+g%C3%BCn.html

9. Xudavəng monastırı /17.12.2020/ https://az.wikipedia.org/wiki/Xudav%C9%99ng_monast%C4%B1r%C4%B1

Kamal Salayev

AMEA–nın Qafqazşünaslıq İnstitutunun

Gürcüstanşünaslıq şöbəsinin mütəxəssisi